Eich rolau yn y Cyngor
Gwneud Penderfyniadau
Gwneud penderfyniadau ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol
Mae gan bob corff cyhoeddus yng Nghymru ddyletswydd unigol a gyda’i gilydd i fynd i’r afael â’r heriau sy’n wynebu Cymru heddiw ac yn y dyfodol, fel newid hinsawdd, tlodi, anghydraddoldeb iechyd a swyddi a thwf. I fynd i’r afael â’r heriau hyn, mae angen i ni gydweithio i wneud penderfyniadau er lles pobl nawr ac yn y dyfodol. Mae dyletswyddau cynghorau yn y maes hwn wedi’u cynnwys yn Neddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol. Mae’r Ddeddf yn diffinio saith nod lles sy’n dangos y math o Gymru mae cyrff cyhoeddus, fel un, ei heisiau. Rhaid i gyrff cyhoeddus yng Nghymru weithio tuag at y nodau hyn. Mae’r Ddeddf hefyd yn cyflwyno egwyddor datblygu cynaliadwy sy’n dweud wrth sefydliadau sut i fynd ati i gyflawni eu dyletswyddau dan y Ddeddf. Mae ‘pum ffordd o weithio’ y mae angen i gyrff cyhoeddus eu hystyried i ddangos eu bod wedi defnyddio’r egwyddor datblygu cynaliadwy. Mae’r pum ffordd o weithio’n ffordd synhwyrol o wneud penderfyniadau’n effeithiol a llywodraethu’n dda. Mae’r nodau a’r pum ffordd o weithio i’w gweld isod.
Mae’n bwysig bod cynghorwyr yn ystyried y gofynion hyn wrth wneud penderfyniadau. Mae gan aelodau craffu rôl bwysig i sicrhau bod penderfyniadau wedi’u gwneud yn unol â’r egwyddor datblygu cynaliadwy.
Gwneud penderfyniadau ar sail cydraddoldeb ac amrywiaeth
Mae Cod Ymddygiad cynghorwyr yn amlinellu disgwyliadau o ran ymddygiad cynghorwyr ac ymrwymiad i gydraddoldeb a pharch. Mae gan gynghorau, fel darparwyr gwasanaethau cyhoeddus a chyflogwyr mawr, amrywiaeth o ddyletswyddau a chyfrifoldebau statudol ynghlwm â chydraddoldeb.
Y ddyletswydd gydraddoldeb gyffredinol
Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn nodi’r “ddyletswydd gydraddoldeb gyffredinol” y mae’n rhaid i gynghorau ei hystyried wrth gyflawni eu swyddogaethau. Dyma yw’r ddyletswydd gydraddoldeb gyffredinol honno:
- Cael gwared ar neu leihau anfanteision y mae pobl yn eu dioddef oherwydd nodweddion a ddiogelir.
- Cymryd camau i ddiwallu anghenion pobl o grwpiau a ddiogelir lle bo’r rhain yn wahanol i anghenion pobl eraill.
- Annog pobl sydd â nodweddion a ddiogelir i gymryd rhan mewn bywyd cyhoeddus neu mewn gweithgareddau eraill lle bo eu cyfranogiad yn anghyfartal o isel.
Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 hefyd yn nodi cyfres o nodweddion a ddiogelir y mae’r ddyletswydd gydraddoldeb gyffredinol yn berthnasol iddynt.
Y nodweddion a ddiogelir yw:
- Oedran
- Anabledd
- Ailbennu rhywedd
- Priodas a phartneriaeth sifil
- Beichiogrwydd a mamolaeth (sy’n cynnwys bwydo ar y fron)
- Hil
- Crefydd neu gred
- Rhyw
- Tueddfryd rhywiol
Asesiadau o’r Effaith ar Gydraddoldeb
Mae dyletswyddau cyfreithiol ar gynghorau ynghlwm â chael gwared â gwahaniaethu anghyfreithlon, hybu cyfle cyfartal a meithrin perthnasoedd da ar sail nodweddion a ddiogelir, fel rhywedd, hil, anabledd neu oedran. Nid yw’r dyletswyddau hyn yn eich atal chi rhag lleihau gwasanaeth lle bo angen, ond maent yn golygu bod angen i chi ystyried anghenion aelodau eich cymunedau.
Mae canllawiau pellach ar Asesiadau o’r Effaith ar Gydraddoldeb i’w gweld ar wefan EHRC.
Y ddyletswydd gymdeithasol-economaidd
Yn ogystal â’r ddyletswydd gydraddoldeb gyffredinol, mae’r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn gofyn i gynghorau, wrth wneud penderfyniadau strategol, roi ystyriaeth ychwanegol i anfantais economaidd-gymdeithasol a’r anghydraddoldeb y gall ei chreu o ran canlyniad.
Mae’r ddyletswydd economaidd-gymdeithasol yn ei gwneud yn ofynnol i’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau strategol:
- ystyried tystiolaeth a’r effaith bosib’
- ymgynghori ac ymgysylltu ag unigolion a grwpiau perthnasol
- deall barn ac anghenion y rhai sy’n cael eu heffeithio gan y penderfyniad, yn enwedig rhai sydd dan anfantais economaidd-gymdeithasol
- croesawu herio a phrosesau craffu
- annog newid yn y ffordd mae penderfyniadau’n cael eu gwneud a’r ffordd mae rhai sy’n gwneud penderfyniadau’n gweithredu
Dylai cynghorwyr nodi mai ond wrth wneud ‘penderfyniadau strategol’ mae angen ystyried y ddyletswydd economaidd-gymdeithasol. Mae rhagor o ganllawiau yn egluro’r ddyletswydd hon ar gael ar wefan Llywodraeth Cymru.